دوهفته نامه دارالصفا

فتح خرمشهر در عمليات بيت المقدس

مرتضي فرومندي

»فتح خرمشهر فتح خاك نيست، فتح ارزشهاي اسلامي است. خرمشهر شهر لاله هاي خونين است. خرمشهر را خدا آزاد كرد.«

  امام خميني(ره)

مقدمه: در خيال خرمشهر كه كنار كارون آرام نشسته بود، هيچ صداي خمپاره اي نبود. نخلستان هايش صداي چرخ هاي تانك را تا آن روز نشنيده بود، تا شهريور ماه59 كه خرمشهر، خونين شهر شد. پس از گذشت روزهاي تاريك و پر دود اسارت، در سوم خرداد1361 شهر از اشغال درآمد. خرمشهر نخل هاي سوخته، نخل هاي بي سر...

فتح خرمشهر (سوم خرداد1361) در تاريخ جنگ ايران و عراق از اهميت ويژه اي برخوردار است. خبر آزادي خرمشهر آنچنان شگفت آورد بود كه در سراسر ميهن اسلامي ما مردم را به وجد آورد. با اعلام خبر فتح خرمشهر مردم ايران بسان خانواده اي بزرگ كه فرزند از دست رفته خود را بازيافته است اشكهاي شادي و شعف خود را نثار روح شهداي حماسه آفرين صحنه هاي شورانگيز اين نبرد كردند. براي پي بردن به عظمت اين نبرد حماسي كافي است بدانيم كه نيروهاي متجاوز عراق پيش از نبرد سرنوشت ساز رزمندگان ما براي آزادي خرمشهر در اطلاعيه اي به نيروهاي خود دستور داده بودند كه دفاع از خرمشهر را به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهاي عراق محسوب دارند. همچنين تجهيزات و امكانات دفاعي دشمن در اين منطقه نشان مي داد كه عراق خرمشهر را به عنوان نماد پيروزي خود در جنگ به حساب آورده و قصد داشته است به هر قيمت، اين شهر را در تصرف نيروهاي خويش نگهدارد.

هنگامي كه مرحله اول و دوم عمليات بيت المقدس به پايان رسيد و رزمندگان ما در اطراف خرمشهر مستقر شدند، راديوي رژيم بعثي، مي كوشيد در تبليغات كاذب خود، حضور نيروهاي عراق را در خرمشهر به رخ بكشد تا توجيهي براي ترميم روحيه نيروهاي شكست خورده و رو به هزيمت عراق باشد. فتح خرمشهر در زماني كمتر از24 ساعت، موجب شد كه بخش قابل توجهي از نيروهاي مهاجم عراقي به اسارت نيروهاي جمهوري اسلامي ايران درآيند.

نبرد بزرگ، سرنوشت ساز و غرورآفرين بيت المقدس كه براي رهاسازي خرمشهر از سلطه نيروهاي مهاجم عراقي انجام شد، از دهم ارديبهشت ماه تا چهارم خرداد ماه1361 به طول انجاميد. اين نبرد حماسي علاوه بر پايان بخشيدن به19 ماه اشغال بخشي از حساس ترين مناطق خوزستان و آزادسازي خرمشهر، ضربه اي سهمگين وكمرشكن به توان رزمي و جنگ طلبي هاي دشمن مهاجم وارد ساخت.

كوتاه سخن اينكه عمليات بيت المقدس به عنوان برجسته ترين عمليات پدآفندي نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران در تاريخ نظامي8 سال دفاع مقدس ثبت شده است. اگر امروز در هر شهر و روستا به گلزار شهيدان گذر كنيم و تاريخ نقش بسته بر سنگرها را مرور كنيم خواهيم ديد كه مجموعه شهيدان سوم خرداد1361 الگويي كوچك از ملت مقاوم ايران است كه چونان سپهري پرستاره مي درخشد. شاديهاي به ياد ماندهي خودجوش و سراسري پس از آزادسازي خرمشهر نيز برگ ديگري از اين حماسه ملي بود و نشان داد كه مردم سراسر اقطار و بلاد ايران اعم از آن كه هرگز خرمشهر را به چشم ديده باشند يا نه چگونه از شنيدن خبر اين پيروزي ساعتها به دست افشاني و پايكوبي پرداختند و هزيمت دشمن اشغالگر را از خاك ميهن جشن گرفتند. سوم خرداد يك حماسه ملي است؛ اگر حضور ملت در صحنه جبهه هاي دفاع نبود، نه حماسه آن پيروزي تحقق مي يافت و نه حماسه حضور مردم در جشن پس از پيروزي. لذا به حق مي توان گفت پاسداشت فتح خرمشهر در گرو پاسداشت حضور مردمي در همه صحنه هاست.

مسجد جامع خرمشهر، قلب شهر بود كه مي تپيد و تا بود مظهر ماندن و استقامت بود. مسجد جامع خرمشهر، مادري بود كه فرزندان خويش را زير بال و پر گرفته بود و در بي پناهي پناه داده بود و تا بود مظهر ماندن و استقامت بود و آنگاه نيز كه خرمشهر به اشغال متجاوزان درآمد و مدافعان ناگزير شدند كه به آن سوي شط خرمشهر كوچ كنند باز هم مسجد جامع، مظهر همه آن آرزوهايي بود كه جز در بازپس گيري شهر برآورده نمي شد. مسجد جامع، همه خرمشهر بود.

خرمشهر از همان آغاز، خونين شهر شده بود. خرمشهر خونين شهر شده بود تا طلعت حقيقت از افق غربت و مظلوميت رزم آوران و بسيجيان غرقه در خون ظاهر شود. و مگر آن طلعت را جز از منظر اين آفاق مي توان نگريست؟ آنان در غربت جنگيدند و با مظلوميت به شهادت رسيدند و پيكرهاشان زير شني تانكهاي شيطان تكه تكه شد و به آب و باد و خاك و آتش پيوست. اما... راز خون آشكار شد. راز خون را جز شهدا در نمي يابند. گردش خون در رگهاي زندگي شيرين است اما ريختن آن در پاي محبوب، شيرين تر است؛ و نگو شيرين تر، بگو بسيار بسيار شيرين تر است.

راز خون در آنجاست كه همه حيات به خون وابسته است. اگر خون يعني همه حيات... و از ترك اين وابستگي دشوارتر هيچ نيست پس، بيشترين از آن كسي است كه دست به دشوارترين عمل بزند. راز خون در آنجاست كه محبوب خود را به كسي مي بخشد كه اين راز را دريابد. آن كس كه لذت اين سوختن را چشيد در اين ماندن و بودن جز ملالت و افسردگي هيچ نمي يابد.

آنان را كه از مرگ مي ترسند از كربلا مي رانند. مردان مرد، جنگاوران عرصه جهادند كه راه حقيقت وجود انسان را از ميان هاويه آتش جسته اند. آنان ترس را مغلوب كرده اند تا فتون آشكار شود و راه فنا را به آنان بياموزد.

آنان را كه از مرگ مي ترسند از كربلا مي رانند. وقتي كه كار آن همه دشوار شد كه ماندن در خرمشهر معناي شهادت گرفت، هنگام آن بود كه شبي عاشورايي برپا شود و كربلائيان پاي در آزموني دشوار بگذارند...

اين ويرانه ها كه به ظاهر زبان در كشيده اند و تن به استحاله اي تدريجي سپرده اند كه در زير تازيانه باد و باران روي مي دهد شاهدند كه عشق چگونه از ترس فراتر نشسته است.

كربلا مستقر عشاق است و شهيد سيد محمدعلي جهان آرا چنين كرد تا جز شايستگان كسي در آن استقرار نيابد. شايستگان، آنان كه قلبشان را عشق تا آنجا آكنده است كه ترس از مرگ، جايي براي ماندن ندارد. شايستگان جاودانند؛ حكمرانان جزاير سرسبز اقيانوس بي انتهاي نور كه پرتوي از آن همه كهكشانهاي آسمان دوم را روشني بخشيده است.

مرحله اول عمليات بيت المقدس

نهم ارديبهشت1361 فرا رسيد. شب از نيمه گذشته بود. شور و نشاط زايد الوصفي در قرارگاه كربلا حاكم بود. شهيد صدوقي و آيت ا... مشكيني نيز در كنار فرماندهان سپاه و ارتش حضور داشتند. در حالي كه ساعت گذشته15 دقيقه از نيمه شب را نشان مي داد، آياتي از سوره مباركه فتح تلاوت شد و سرانجام30 دقيقه پس از ساعت24، فرمانده قرارگاه كربلا با قرائت رمز عمليات، فرمان آغاز يورش به دشمن را صادر كرد. نيروها كه از ساعت ها قبل در انتظار فرمان حمله به سر مي بردند، در تمام محورهاي عمليات سرنوشت ساز رزمندگان اسلام شروع گرديد. هدايت عمليات به همراه طنين دعاي ملكوتي توسل، معنويت خاصي را بر قرارگاه مركزي حاكم كرده بود. شهيد صدوقي و آيت ا... مشكيني به طور جداگانه پيام هايي را به وسيله بي سيم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت كردند. اولين خبر درگيري، از چهارمين محور قرارگاه فتح (فتح4) به قرارگاه كربلا رسيد. تقريباً3 ساعت پس از آغاز عمليات، كليه يگان ها با دشمن درگير شده بودند. شبكه ارتباطي بي سيمي دشمن همچنان عادي بود و دشمن هيچگونه آماده باش فوق العاده اي اعلام نكرده شواهد و قراين حاكي از غافلگيري دشمن به ويژه در محور قرارگاه فتح بود. يگان هاي تابعه قرارگاه قدس، در5 محور مختلف با دشمن درگير شدند، اما هوشياري دشمن در مورد سمت تك رزمندگان و همچنين استحكاماتي كه دشمن ايجاد كرده بود، عملاً منجر به كندي و عدم هماهنگي در پيشروي يگان هاي قرارگاه قدس شد، يگانهاي قرارگاه فتح، ضمن درگيري با دشمن و انهدام قوايش در غرب كارون، خود را به جاده اهواز ـ خرمشهر رساندند. تنها معضل قرارگاه فتح، عدم الحاق با قرارگاه نصر بود. اين امر موجب بروز نگراني جدي در جبهه خودي شده بود. يگان هاي قرارگاه نصر در ساعت مقرر با دشمن درگير شدند. تأخير در حركت و پيشروي يگان هاي قرارگاه نصر و نيز وجود باتلاق در كنار جاده اهواز ـ خرمشهر و همچنين تمركز نيروهاي دشمن در منطقه شمال خرمشهر موجب گرديد كه اهداف قرارگاه نصر تأمين نگردد و درگيري به روز كشيده شود. در پايان روز اول، وضعيت كلي عمليات بدين ترتيب بود كه قرارگاه نصر و فتح، سرپلي به مساحت800 كيلومتر مربع در غرب كارون تصرف كرده بودند و نيروهاي قرارگاه قدس به غير از دو محور، در بقيه محورها موفق به عبور از رودخانه كرخه نور نشدند. پس از مراحل اول عمليات، دشمن بلافاصله با درك جديدي از محورهاي عمليات رزمندگان اسلام و اهداف آنها پيدا كرده بود، اقدام به پاتك نمود.

صدام به نيروهاي آماده پاتك چنين پيام داد:

»كليه نيروهايي كه مواضع و استحكامات خود را از دست داده اند بايد ظرف امروز و امشب دوباره از دشمن پس بگيرند، در غير اين صورت محاكمه انقلابي خواهند شد.«

ادامه عمليات در شب دوم، طي جلسه اي مورد بحث و بررسي قرار گرفت. در اين جلسه پس از بررسيهاي به عمل آمده مقرر گرديد رزمندگان در شب دوم استراحت كنند و صرفاً جهت تثبيت سرپل، رخنه هاي موجود را بپوشانند.

مرحله دوم عمليات بيت المقدس

پس از آنكه رخنه هاي موجود در منطقه سرپل ترميم و سرپل تأمين و تثبيت گرديد، در قرارگاه مركزي كربلا با حضور فرماندهان در مورد ادامه عمليات تبادل نظر صورت گرفت. براي محاصره و تصرف خرمشهر سه راه كار وجود داشت:

راه كار اول: عمليات از شرق جاده اهواز ـ خرمشهر

راه كار دوم: عمليات روي جاده اهواز ـ خرمشهر

راه كار سوم: اجراي تك از غرب جاده اهواز، محاصره و تصرف خرمشهر با دور زدن دشمن از نزديك نهر عرايض و مسدود كردن عقبه دشمن، پس از بررسي راه كارهاي مختلف در مورد محاصره و تصرف خرمشهر، در زمينه هدف عمليات در مرحله دوم، دو نظر كلي وجود داشت:

الف) پيشروي به سمت مرز و دسترسي بيشتر به عقبه دشمن

ب) پيشروي به سمت خرمشهر از غرب جاده اهواز ـ خرمشهر

پس از بحث و بررسي هاي بسيار كه صورت گرفت، سرانجام نظر اول مورد تصويب قرار گرفت. بدين ترتيب مقرر شد كه مرحله دوم عمليات با دو قرارگاه فتح و نصر انجام گيرد. در اين مرحله قرارگاه قدس مأموريت داشت كه با عمليات ايزايي نيروهاي دشمن را درگير نگه دارد. مرحله دوم عمليات در ساعت23:30 روز1361/2/16، با هدف رسيدن به مرز بين المللي و محاصره خرمشهر آغاز شد. نيروهاي قرارگاه فتح در همان ساعت هاي اول عمليات به جاده مرزي رسيدند. نيروهاي قرارگاه نصر در جناح چپ عمليات به شدت تحت فشار دشمن قرار گرفتند. در ساعت3 بامداد، برخي از يگان ها رسيدن به مرز بين المللي را اعلام كردند. با شروع مرحله دوم عمليات، نيروهاي دشمن در غرب جاده اهواز ـ خرمشهر كه از تأمين عقبه خود احساس نگراني مي كردند، اقدام به عقب نشيني نمودند. قواي عراقي در حين عقب نشيني به خاطر وجود دژ مرزي و خندق هاي متعدد دچار مشكل شده و تعدادي از تانك هايشان نيز به داخل خندق افتادند. پس از مرحله دوم عمليات، برتري رزمندگان اسلام نسبت به دشمن قطعي شد و ابتكار عمل به طور كامل در اختيار رزمندگان اسلام قرار گرفت. از اين پس تصميم گيري در جبهه خودي به آساني صورت مي گرفت و در جبهه دشمن با سختي و سردرگمي همراه بود. دشمن در روز1361/2/19، تا جفير عقب نشيني كرد و با استقرار در2 كيلومتري پاسگاه شهابي در حد افصل كوشك و طلائيه، به صورت پراكنده نيروي تأمين گذاشت.

مسئول معاونت عمليات قرارگاه كربلا (سرلشكر پاسدار رحيم صفوي) در مورد علل عقب نشيني دشمن، طي مصاحبه اي در تاريخ1361/3/24 اظهار داشت:

1ـ ما با يك خيز به جاده خرمشهر ـ اهواز رسيديم و با خيز دوم به مرز، لذا دشمن پيش بيني مي كرد با خيز سوم، عقبه اش بسته خواهد شد، بدين علت براي نجات نيروهايش عقب نشيني كرد.

2ـ دشمن، جهت تك ما را به سمت بصره مشاهده مي كرد، لذا حضور نيروهايش در شمال و جنوب منطقه، فلسفه حضورش را از دست داده بود و به اين خاطر نيروهايش را براي پدافند بصره عقب كشيد.

از اين پس، مقاومت نيروهاي دشمن در خرمشهر كه در محاصره نيروهاي خودي قرار داشتند، بي حاصل بود.

نتايج مرحله دوم عمليات بيت المقدس

1ـ رسيدن به مرز بين المللي و پايان دادن به ماه ها اشغال خاك مقدس جمهوري اسلامي

2ـ تشديد محاصره خرمشهر و وادار نمودن دشمن به تخليه تدريجي نيروهايش از داخل خرمشهر

3ـ عقب نشيني لشكرهاي5 مكانيزه و6 زرهي دشمن او هويزه، پادگان حميد و حومه اهواز

4ـ آزاد شدن جاده اهواز ـ خرمشهر

5ـ حل شدن بخشي از مشكلات عقبه نيروهاي خودي كه متكي به رودخانه كارون بودند با بهره برداري از جاده اهواز ـ خرمشهر

طي مرحله اول و دوم عمليات، مجموعا نزديك به5000 كيلومتر مربع از مناطق اشغالي آزاد و علاوه بر كشته و زخمي شدن تعداد زيادي از نيروهاي دشمن،9075 نفر به اسارت درآمدند.

مرحله سوم عمليات بيت المقدس

با پيدايش اوضاع جديد و آگاهي از اضمحلال دشمن، بلافاصله جلسه فرماندهان در قرارگاه مركزي كربلا تشكيل شد تا علاوه بر تجزيه و تحليل و بررسي علل عقب نشيني دشمن و موقعيت جديد، در مورد ادامه عمليات نيز تدابير لازم اتخاذ گردد. در اين جلسه شهيد حسن باقري، قرارگاه نصر سپاه پاسداران، با توجه به اطلاعات دريافت شده، خبر نقل و انتقال دشمن در خرمشهر را ارايه داد. فرمانده قرارگاه فتح سپاه پاسداران نيز نتيجه گيري كرد كه تمام تلاش هاي دشمن در روز گذشته براي جلوگيري از پيشروي نيروهاي خودي به سمت شلمچه متمركز شده بود. براين اساس، با توجه به اوضاع جديد و خبرهاي واصله از فرار و عقب نشيني دشمن، تصميم گرفته شد كه در اجراي مرحله سوم تسريع شود. نيروهاي دشمن پس از عقب نشيني و فرار، در شلمچه مستقر شدند تا علاوه بر حفظ عقبه نيروهاي مستقر در خرمشهر از معبر وصولي بصره نيز دفاع نمايند لذا ضمن تمركز شديد، آرايشي جديد به خود گرفتند. مرحله سوم عمليات، با هدف آزادسازي خرمشهر و با دو قرارگاه فتح و نصر به شكل زير طرح ريزي و ساماندهي شد:

به قرارگاه فتح مأموريت داده شد ضمن پاكسازي دشمن در داخل خاك عراق تا عمق6 كيلومتري مرزي بين المللي، نيروهاي دشمن را منهدم نمايد. به قرارگاه نصر مأموريت داده شد كه از جاده خرمشهر تا رودخانه عرايض را پاكسازي و نيروهاي دشمن را منهدم نمايند. قرارگاه قدس هم مأموريت يافت به پيشروي خود ادامه داده و تا پشت مرز بين المللي (كوشك ـ طلائيه) دشمن را عقب بزند. مرحله سوم عمليات در حالي طرح ريزي مي شد كه رزمندگان اسلام پس از چند مرحله پيشروي و جنگ شبانه روزي با دشمن در خستگي به سر مي بردند، ليكن ضرورت هاي گوناگون ايجاب مي كرد كه مرحله سوم عمليات به سرعت طرح ريزي و اجرا شود. مرحله سوم عمليات در ساعت10 شب1361/2/19، آغاز شد. برابر طرح عمليات، يگان ها در محورهاي مختلف با دشمن درگير شدند ليكن حضور پرحجم دشمن در منطقه شلمچه از يكسو وخستگي شديد رزمندگان اسلام از سوي ديگر، مانع پيشروي در اين منطقه بود. مجدداً در تاريخ1361/2/20، رزمندگان اسلام براي آزاد سازي خرمشهر به دشمن حمله ور شدند، اما نتايج مطلوب حاصل نشد. در عين حال نيروها پس از پيشروي، در3 كيلومتري شلمچه استقرار يافتند.

مرحله چهارم عمليات بيت المقدس

بلافاصله پس از مرحله سوم عمليات و در پي تلاش هايي كه براي دستيابي به جاده شلمچه صورت گرفت، فرصت لازم در اختيار يگان ها گذارده شد تا به بازسازي و تجديد سازمان نيروهاي خود بپردازند. در اين حال، قرارگاه فجر همراه يگان هاي تابعه خود را وارد منطقه شدند. طي اين مدت، جلساتي برگزار گرديد كه در بخشي از آن به بررسي مشكلات و تصميم گيري براي آينده پرداخته شد. تجارب بدست آمده حكايت از آن مي كرد كه سازمان رزم سپاه پاسداران مي بايست به منظور گسترش ظرفيت جذب و به كارگيري نيروهاي بسيجي گسترش يابد. در بخش ديگري از اين نشست ها، طرح مانور مرحله چهارم عمليات و تلاش دشمن مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. در اين جلسات افراد غالباً بر اين نظر بودند كه مقاومت دشمن در خرمشهر اساساً بدين منظور صورت مي گيرد كه بتواند زمان لازم را براي تخليه نيروهايش به دست آورد. ضمن اينكه مواضع دفاع در برابر بصره و حفظ جاده شلمچه به عنوان عقبه نيروهاي دشمن در خرمشهر و معبر وصولي بصره، بخش ديگري از تلاش هاي دشمن را تشكيل مي داد. سرانجام پس از22 روز نبرد بي امان در سه مرحله، مرحله چهارم عمليات با هدف محاصره و آزادسازي خرمشهر در ساعت22:25 مورخ1361/3/1 آغاز شد. يگان هاي قرارگاه فتح پس از درگيري با دشمن و پيشروي موفق شدند كه با روشن شدن هوا در پليش راه خرمشهر دشمن را منهدم نمايند. همچنين نيروهاي قرارگاه فجر با عمليات خود توانستند پل نو را تصرف كنند و به سمت شط الغرب پيشروي نمايند. نيروهاي قرارگاه نصر نيز در امتداد مرز پيشروي كردند و با پاكسازي و انهدام دشمن به سمت جنوب به حركت درآمدند. بدين ترتيب محاصره خرمشهر كامل شد. اما همچنان نيروهاي دشمن در داخل شهر مقاومت مي كردند. دستور اكيد فرماندهي قواي عراقي براي مقاومت در خرمشهر و وعده هاي فرمانده نيروهاي دشمن در اين شهر مبني بر ارسال كمك و پشتيباني و همچنين تشويق آنها به مقاومت ـ كه از طريق شنود راديويي شنيده مي شد ـ نقش زيادي در ايستادگي نيروهاي عراقي داشت. در اين وضعيت دشمن نيروهايش را از مثلث كارون ـ جاده خرمشهر فراخواني كرد تا پس از سازماندهي آنها، اقدام به شكستن محاصره خرمشهر كند. ليكن ضعف روحي قواي دشمن بيش از آن بود كه بتوانند به پاتك و شكستن محاصره اقدام نمايند. روز1361/3/2 حلقه محاصره خرمشهر تنگ تر شد و بخشي از نيروهاي دشمن به اسارت درآمدند. دشمن نااميد از شكستن محاصره مذبوحانه براي نجات نيروهايش تلاش مي كرد. برخي از نيروهاي دشمن با استفاده از هر وسيله ممكن نظير تيوب چرخ ماشين و كلمن آب براي عبور از رودخانه اروند تلاش مي كردند. برخي از آنها نيز در ميان آب غرق شده و به هلاكت رسيدند.

برخي ديگر نيز همچنان در انتظار بودند. طولي نكشيد كه صداي رزمندگان اسلام از بلندگوها پخش شد و باقي مانده نيروهاي دشمن را دعوت به تسليم كرد. به دنبال آن از حدود ساعت10 صبح روز سوم خرداد1361 از گوشه و كنار شهر، عراقي ها در حالي كه دست ها را بر سر نهاده بودند و برخي هم قرآن و عكس امام خميني(ره) را در دست داشتند و الموت الصدام مي گفتند فوج فوج خود را تسليم كردند.

رزمندگان اسلام در تاريخ سوم خرداد ماه سال1361 برخلاف تصور دشمن كه از دروازه هاي شرقي و شمالي و جنوبي كه در كمين آنها بود از دروازه هاي غربي، شهر آزاد و نيروهاي دشمن را منهدم كردند و بسياري از آنان را به اسارت درآوردند. بدين ترتيب خرمشهر كه پس از34 ساعت روز مقاومت در برابر دشمن سقوط كرده بود بعد از575 روز اشغال ظرف مدت كمتر از48 ساعت آزاد و به طور كامل از لوث وجود اشغالگران پاكسازي شد. رزمندگان اسلام در اولين اقدام خود پس از آزاد سازي شهر نماز شكر را در مسجد جامع خرمشهر به جاي آوردند. اعلام خبر آزادسازي خرمشهر در ساعت14 از صداي جمهوري اسلامي ايران امت حزب ا... را كه مدت ها در آرزوي چنين لحظه اي بودند مسرور ساخت. شهرهاي كشور غرق در شادي و سرور شدند. حضور در خيابان ها، پخش شيريني و برقراري جشن و شادي به قدري وسيع بود كه تنها با شادي مردم در روز فرار شاه قابل مقايسه بود.

منابع:

(پايگاه اطلاع رساني فرهنگ دفاع مقدس)

 Http://www.hemaseh.com

Http://www.irib/occasions

Http://www.kayhannews