نقد و بررسي  كتاب "سربداران كوچه و بازار"

اثر جميل موحد خويي

جميل موحد‌خويي سال 1310 در شهرستان خوي متولد شده و فارغ‌التحصيل رشته مهندسي كشاورزي از دانشگاه تهران و اولين دوره رشته‌هاي روزنامه‌نگاري، هنر‌هاي دراماتيك و مديريت و علوم اجتماعي همين دانشگاه است.

كتاب »"سربداران كوچه و بازار«" او در قطع وزيري و 400 صفحه، با شمارگان 3 هزار نسخه و بهاي 60 هزار ريال توسط انتشارات ميكائيل و اشجع در سال 1385 به چاپ رسيده است.

كتاب‌هاي »"بستك و خليج‌فارس«"، »دادگاهي در هگتان«" و "»مسجد‌الاقصي و بيت‌المقدس« از جمله آثار منتشر شده جميل موحد‌خويي هستند.

جميل موحدخويي، نويسنده كتاب "سربداران كوچه و بازار" گفت: اهل قلم وظيفه دارند با استفاده از تاريخ‌ شفاهي و با هدف تاريخ‌نگاري به وقايع مهم دوران قبل از پيروزي انقلاب اسلامي بپردازند كه مهم‌ترين ركن آن بعد از رهبري و مرجعيت امام خميني (ره)، مردم بودند.\

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، هفتمين جلسه از سلسله نشست‌هاي نقد و بررسي كتاب‌هاي حوزه تاريخ معاصر ايران با موضوع بررسي كتاب "سربداران كوچه و بازار" نوشته جميل موحد خويي و با حضور حسين روحاني‌صدر، منتقد و جمعي از محققان و پژوهشگران در سازمان گنجينه اسناد كتابخانه ملي ايران برگزار شد.

در آغاز اين نشست، جميل موحدخويي، مولف "سربداران كوچه و بازار" اظهار داشت: اين كتاب حاصل تحقيق و پژوهشي ميداني است كه از سال 1367 آغاز شده و براساس مصاحبه با شاهدان عيني واقعه 15 خرداد سال 1342 مانند؛ بارفروشان، كسبه، مغازه‌داران و اهالي منطقه ورامين تدوين شده است.

وي ادامه داد: هنگام تدوين و نگارش اين كتاب، از كتاب هاي؛ "نهضت امام خميني (ره)" نوشته سيدحميد روحاني و "تاريخ سياسي معاصر ايران" اثر سيد جلال‌الدين مدني در تكميل تحقيقات استفاده شده است.

نويسنده كتاب "سربداران كوچه و بازار" خاطر نشان كرد: در طول تاريخ، مردم كوچه و بازار،‌ همواره مخالفت‌هاي خود را با نظام زورگو و غاصب  به‌گونه‌هاي مختلف نشان داده‌اند. اين طبقه ستون و عمود محكمي در شكل‌ گيري انقلاب اسلامي ايران بودند و مي‌توان گفت كه هويت اصلي پيروزي انقلاب  اسلامي به ملت و مردم برمي‌گردد.

وي گفت: تاكنون كتاب‌هاي بسياري درباره نقش گروه‌ها و احزاب مختلف در وقايع قبل از پيروزي انقلاب اسلامي تدوين شده است. اهل قلم وظيفه دارند با استفاده از تاريخ‌ شفاهي و با هدف تاريخ‌نگاري به وقايع مهم دوران قبل از پيروزي انقلاب اسلامي بپردازند كه مهم‌ترين ركن آن بعد از رهبري و مرجعيت امام خميني (ره)، مردم بودند. به همين دليل بايد تاليف آثار درباره اين زمينه تقويت شود.

موحد‌خويي تصريح كرد: از دوران حكومت آقامحمدخان قاجار، تهران به عنوان شهر بزرگ شناخته شد. به همين دليل مردم براي تامين مايحتاج خود به واسطه‌هايي در امر خريد و فروش نياز داشتند. قشر بارفروشان به عنوان واسطه در اختيار كسبه بودند.

وي ادامه داد: در آن زمان گروه بارفروش در مناطق؛ طرشت،‌ دروازه شميران و ميدان خراسان و شوش متمركز بوند. بارفروشان با كشاورزان و توليدكنندگان مواد غذايي در ارتباط بودند و به همين دليل رابطه خوبي با مردم برقرار مي‌كردند.

موحد خويي اظهار داشت: اين گروه به دليل علاقه و ارادت خاصي كه به مراجع و روحانيت داشتند، هنگام دستگيري امام خميني (ره) با حداقل سلاح‌هايشان كه بيل و چوب دستي بيش نبود، برخاستند و خواستار آزادي مرجع تقليد خود شدند.

وي در ادامه نشست بررسي كتاب "سربداران كوچه و بازار" درباره روش تحقيق و شيوه جمع‌آوري اطلاعات اين كتاب گفت: اين تحقيق در سال 1367 آغاز شد. با گذشت زمان طولاني از آن واقعه هنوز بسياري از بارفروشان به علت خاطرات تلخ تعقيب‌هاي رژيم پهلوي، از مصاحبه طفره مي‌رفتند. با اين حال من با تحقيقات ميداني با بسياري از بارفروشاني كه از شاهدان عيني قيام 15 خرداد بودند، خانواده‌هاي شهداي اين واقعه، زمين‌داران و روستاييان منطقه ورامين مصاحبه كرده‌ام.

جميل موحد‌خويي افزود: شيوه مصاحبه من به صورت گفت‌وگوي دوستانه بود و فقط اعداد و ارقامي كه شايد به فراموشي سپرده مي‌شدند را ثبت مي‌كردم. اما بعد از خروج از محل مصاحبه تمام شنيده‌هايم را بر روي كاغذ مي‌آوردم.

وي يادآور شد: واقعه قيام 15 خرداد خيلي سريع در شهر‌هاي؛ قم، تهران،‌شيراز و تبريز به رهبري مراجع روحانيت شكل گرفت.

كتاب "سربداران كوچه و بازار" در 15 بخش با عناوين؛ "روحانيت و مردم در راستاي حركتي جديد"، "محرم سال 1383 هجري قمري"،‌ "شش قيام مردم كوچه و بازار در تاريخ معاصر"، "قيام 15 خرداد چگونه آغاز مي‌شود"،‌ "مقدمه‌اي بر حوادث 15 خرداد، تاريخچه بارفروشان تهران"،‌ "قيام سربداران كوچه و بازار در تهران"،‌ "حماسه جاوداني كشاورزان در قيام خونين 15 خرداد"،‌ "بازتاب قيام 15 خرداد در رسانه‌هاي گروهي"‌، "اعتصاب، هجرت و تحصن"،‌ "تلاش‌هاي ضددولتي"، "سرگذشت امام خميني (ره) بعد از قيام 15 خرداد"،‌ "سرنوشت شهدا، مصدومان و بازداشت‌ شدگان قيام 15 خرداد"،‌ "بازداشت و تعقيب بارفروشان"، "محاكمه بارفروشان" و "آخرين گفتار درباره بارفروشان حماسه‌ساز" تدوين شده است.

در اين كتاب عكسي از امام خميني (ره) با بارفروشان جنوب شهر تهران در سال 1358 آمده است.