آنا ديليميزي نئجه اؤيرنديم

دوكتور فرزانه

 

. . . منيم دوغما آنا ديليميز و اونون زنگين سوز خزينه سي ايله ايلك تانيشليغيم آنام لا اولموشدور. آنام درسدن، كيتابدان محروم و يازيب، اوخوماق بيلمه‌ين بير ائل قيزي اولدوغو حالدا، سينه سي آشار، داشار سوز خزينـه‌سي اولموشدور او سايا، حسابا گلمز قدر لايلا، نازلاما، باياتي، قوشما، گرايلي، نغمه، آتالار سؤزو، ناغيل و داستان بيليردي. هله ايندي اللي، آلتميش ايلين آرديندان اونون بيري، بيري نين دالينجا حياتا گؤز آچان قارداشلاريمي ياتيزديراندا اوخودوغو لايلالار و نازلامالار قولاغيمدا سسله‌نير:

 لايلاي دئديم ياتاسان/ قيزيل گوله باتاسان/ قيزيل گولون ايچينده/ شيرين يوخو تاپاسان.

لايلاي دئيدم آدينا/ حق يئتيشسين دادينا/ بويا، باشا چاتاندا/ منيده سال يادينا.

آنام قاراداغين كندلريندن بيرينده حياتا گؤز آچميش جوان ياشلاريني ائل ايچينده ياشاميش، باهاليق ايللرينده عائله‌سي ايله بيرليكده كنددن كؤچوب تبريزه گلميش، لاكين عائله‌سي تبريزده قالا بيلمه‌ييب كنده قاييتميش، اما او ائولنديگي و عائله قوردوغو اوچون شهرده قال اوغلو قال اولموشدور. عائله‌دن اوزاقدا اولماق، يوللارا گؤز تيكمك ديدرگينليك، حيات چتينليكلري و چاتيشمازليقلاري آنامين بير چوخ حاللاردا ايپ اييرنده يا فرش توخوياندا، زمزمه ائتديگي نيسكسللي باياتيلارينا غم جالاردي:

من عاشق ياسمن سيز/ باغلارين ياسمن سيز/ من اولدوم گوله حسرت/ گولشن سيز ياسمن سيز.

آنامين سسي ائوده ياييلينجا بير بوجاغا چكيلرديم، اوره‌ييم كوو‌‌‌ه‌ره‌لردي، گؤزلريم ياشاراردي … آنام ناغيلي چوخ ياراشيقلي و يئرلي، باتاخلي دييهردي. او بير چوخ وقت ناغيلا بو سؤزلر ايله باشلاردي:

»"بيري وار ايدي، بيري يوخ ايدي، انسانلارين درد ـ غمي چوخ ايدي، اونلارين بير دادينا چاتان يوخ ايدي...« ماراقلي بوراسي ايدي كي، او بير ناغيلي هيچوقت تكرار ائتمزدي. هر دفعه سؤيله‌ديگي تازا ناغيللار اولاردي. او ناغيلا باشلار ، باشلاماز من گؤزلريمي يومارديم. ياشاديغيم يوخسول و داريسقال محيطدن اوزاقلاشارديم. رويالارا قاپيليب، پريلرين قانادلارينا قونارديم، سليمانين خالچاسينا مينرديم ، اوزاقلاردا، گؤيلرده، سير ائدرديم. اوره‌ييم ياخيشلارين، ياخشيليقلارين غلبه چاتماق آرزوسو ايله چيرپينار، پيسلرين و پيسليكلرين محو اولوب كوله دونمه سي ايله آليشاردي. آنامين دئديكلري سؤزلر سيرقا اولوب حافظه‌مدن آسلاناردي …...

سونرالار چوخلو ناغيل توپلاديم، ناغيل كيتابلارينا باش ووردوم، اما نه بو انسان محبتيله يوغرولموش باشلانيشي و نه ده بير "بحر طويل" آخارليغي ايله آخيب گئدن سؤز ياراشيغيني هئچ يئرده تاپا بيلمه‌ديم.

آنام ائل ماهنيلاريندان هر هانسيسينا بير يا ايكي دفعه قولاق آسسايدي، اونو ازبرلردي. ياخشي ياديمدادير بير دفعه آتام بير بوروقولو گرامافون ائوه امانت گتيرميشدي اونون صفحه‌لرينده نئچه، نئچه ائل ماهنيلاري وار ايدي او بو ماهنيلارين چوخونو ازبرله‌ميشدي و گاهدان گؤيلو خوش اولاندا، زمزمه ائدردي:

"بس سن دئميشدين سنه من يار اوللام / آمان ننه، ظاليم ننه، يار ننه! / غملي گونونده سنه غمخوار اوللام، / آمان ننه، ظاليم ننه، يار ننه! …

او خلق داستانلايندان اصلي كرمي، عاشيق غريبي، امراهي، توفار قانلي عابباسي و باشقالاريني بوتون آيرينتيلاري ايله يئرلي، يئرينده سويلردي.

ايللر كئچدي، من ياشا دولدوم، زمانلا ده‌ده قورقود داستانلاري ايله آشناليق قاتديم. گئجه‌لرين بيرينده كيتابين ايلك بويو (درسه خان اوغلو بوغاجين بويو) نو آناما اوخوماغا باشلاديم و دئديم:

آنا، ياخشي دقت يئتير، بير گؤر بورادا سنين اوچون آنلاشيلماز سؤز، صحبت وارمي يا يوخ؟ او درين دقتله قولاق آسدي و داستان قورتاراندان سونرا دئدي:

»"اوغول، بوردا نه آنلاشيلمازليق اولا بيلركي، اوراداكي بوي دا بيزيمدي، سؤزده بيزيمدي، ايلقاردا بيزيمدي"...«

آنامدان علاوه منيم ديليميزين فولكلورو شعر ساحه‌لري ايله تانيشليغيمدا آتامين دا چوخ تاثيري اولموشدور. هر سؤزونو بير ائل سؤزو يا تمثيل ايله آنلادان كيشي، گاهدان دا هله‌ده ياديمدا قالان بو كيمي تك بيتلره ال آتاردي:

كئچمه نامرد كؤورپوسوندن، قوي آپارسين سئل سني/ ياتما تولكو دالداسيندا، قوي يئسين آسلان سني

اوضاع چرخ سانماكي بي اختلاف اولور/ جوي زمانه گه بولانير، گاه صاف اولور.

ز بس كي آتش آهيم يانيب شراره‌له‌نيب/ يئتيبدي چرخه اودور، چرخ اوزو ستاره له نيب.

سانما ازديكجه فلك بيزلري ويرانليق اولور/ اون تمناسي ايله بوغدا دگيرمانليق اولور ….

اونون سيد عظيمدن، صرافدان، راجي دن، صابردن، شعرلر كؤچوردوگو ياشيل جلدلي دفتر هله اينديده ذهنيمين آلاتورانيندا جانلانار. معاشين چاتيشمازليغيندان او، بو دفتري كيمه ايسه ساتميشدي و هميشه اونو الدن وئرمگين آجيسي ايله ياشاياردي...

بئله ليكله آنامين و آتامين و بوندان علاوه، اطرافيمدا ياشايان بير چوخ عادي انسانلارين ائوده ـ ائشيكده گونده‌ليك دانيشيقلاري، شو‌خلوقلاري، آتماجالاري، فرش كارخانالاريندا اوخونان ترانه و ائل ماهنيلاري، مني مكتبده آنا ديليمده درس اوخويا بيلمه سم ده، بو ديلين شيرينليگي و اينجه‌ليكلري ايله آز، چوخ تانيش ائدير و منده ديليميزه نسبت قايغي و حؤرمت ياراديردي بو آرا من درسي بيتيريب، معاشين آغير اولدوغوندان ايشه باشلامالي ايديم. راست گله سي بئله اولدوكي، من ايشيمي تبريزده او گون يگانه ميللي كيتابخانا ساييلان »"تربيت كيتابخاناسي«"يندا باشلاديم.

بو كيتابخانادا آرا، سيرا تبريزده، باكي دا، تركيه ده چاپ اولان توركو كيتابلاردان وار ايدي. بو كيتابلارين ايچريسينده هم تك بير شاعيرلرين ديوانلارينا، هم ده، دهده قورقود، ديوان لغات الترك و لغت ابن مهنا كيمي مهم اثرلره راست گلمك اولوردو.

بير سيرا ايكينجي راست گله سي ايش ده بئله اولدو كي، او ايللر تبريزده توركجه چيخان "»وطن يولوندا«" روزنـامه‌سي نين (بو روزنامه ايكينجي دنيا ساواشي ايللرينده و قيزيل اوردونون ايرانين شمال حصه‌سيني اشغال ائتديگي سيرادا تبريزده بوراخيليردي) يازيچيلاريندان بعضيلري و او جمله دن رحمتليك پروفسور جعفر خندان (حاجي يف) گاهدان بير ايسته‌ديگي كيتابلارا باش وورماق و آيدينلاما چيخارتماق اوچون كيتابخانايا گليرديلر.

ياخشي ياديمدادير بير دفعه ده او وقتيله جليل محمد قليزاده نين تبريزده چيخارديغي ملا نصرالدينين نمره‌لريني آراماغا گلميشدي، من بو نمر‌ه‌لري چوخ راحاتليقلا اونا تاپديم. بو ايش بيزيم آراميزدا اولان تانيشليغي داهادا، محكملنديردي و بئله‌ليكله ده منيم آنام، آتام بيرينجي دوغما شهريمده ياشايان انسانلار ايكينجي معليميم اولدوغو كيمي، جعفر خندان دا آذربايجان ديليني منيمسه‌مكده اونون قايدا، قانونلارينا يول تاپماقدا و زنگين كلاسيك و بو گونكو ميراثي ايله تانيش اولماقدا اوچونجو معليميم اولدو.

بو اولدوقجا باجاريقلي، عالي‌جناب و آلچاق گويول انسان ايشين، گوجون اونودور و هفته ده هئچ اولماسا بير دفعه منه باش ووروردو. او بو گؤروشلر دوام ائتسين، دئيه منيم ده فارس كلاسيك و معاصر شعريندن اونا سؤز آچماغيمي مصلحت وئريردي. منيم آنا ديليميزده يازديغيم ايلك مقاله‌لري ده او "»وطن يولوندادا«" بوراخدي. بو مقاله‌لردن بيري "»ديوان الغات الترك«" ده ايشه آپاريلان آتالار سؤزلري و ايكينجيسي "»فضولي ياراديجيليغينا بير باخيش«" اولموشدو. منيم آذربايجان فولكلورو باره ده، يازديغيم سونراكي يازيلاريم اونو چوخ سئوينديردي . اما اونون داها چوخ سئوينمه سي من او ايللرده تازاجا باكي دا چيخان ايكي جلدليك »مختصر آذربايجان ادبياتي تاريخي«" باره ده يازديغيم ملاحظه‌لر ايدي. بو يازي ياديما گلن اوندا تبريزده شفق مجله سينده چيخميشدي. رحمتليك پروفسور جعفر خندانين عزيز خاطره سيني، هر بير درس آلديغيم عزيز و بويوك انسانلارين خاطره سي كيمي اؤزومده ياشاتماغي بورج سانيرام. حيف كي هله بو يازيني يازان لحظه‌يه قدر اونون مزارينا بير "»قرزانتيم«" گولو (ائله كوكب گولونه وئريلن بو آدي دا ايلك دفعه اوندان و بؤيوك شاعيريميز حبيب ساهردن اؤيرنميشم) قويا بيلمه‌ميشم….