دوهفته نامه دارالصفا

گفتگو با عليرضا ذيحق

هفته نامه‌ي ادبي نوشتار

 ليلا حكمت نيا

لطفا بيوگرافي مختصري از خود براي خوانندگان ما بفرماييد.

متولد 1338 هستم در خوي و اما تهران و تبريز، شهرهايي هستند كه نوجواني ها و جواني هايم را بيشتر در آنجاها بودم. تحصيلات تكميلي ام در زمينه هاي علوم تربيتي و روانشناسي است از دانشگاه تهران. اولين قصه ام كه چاپ شد، 14 سالم بود. در مجله »دختران و پسران«. نام داستان »معجزه سكه ها« بود و به شكلي مرتبط بود با ماجراهاي سفري كه به شيراز و بندر بوشهر داشتم. شعرهاي نوجواني‌ام نيز بعضا در مجله فردوسي انعكاس مي يافت. دو سال و اندي هم در اوايل انقلاب اسلامي، سردبير ماهنامه ادبي »ده ده قورقود« بودم در تبريز. چندي هم در صفحات »ادب و هنر« روزنامه كيهان بودم از سال 64. مدتي نيز سردبير هفته نامه »اورين خوي« بودم، بعد از سال 80 .حرفه اصليم معلمي بود و الان بازنشسته ام. از كتابهاي منتشر شده داستاني ام »زخم شيشه« و »عروس نخجوان« را بيشتر دوست دارم و رمان هاي »باكوي بي خزر«، »شبهاي استانبول« و »زني به نام آتش« را آماده چاپ دارم. مجموعه شعر »عطش« و چندتاي ديگر هم هست.

شعر خوي را چگونه ارزيابي مي كنيد؟

شعر »خوي« ـ البته نه شعر تركي آذربايجاني ـ مثل شعر همه شهرهاي ديگر، بدون پيوند آن با جريان شعري ايران و جهان، بطور مستقل قابل ارزيابي و نقد نيست. اينجا هم استعدادهايي هستند كه مي نويسند و خلاقيت آنها روزي مي تواند مطرح باشد كه يك وجهه ملي و جهاني پيدا كنند و با نوآوري در زبان، فرم و نيز ايجاد تنوع در مضمون، محتوا، اشكال ذهني و صوري و تأثيرگذاري جا پايي را براي خود در ادبيات معاصر دست و پا كنند.

شعر و داستان ايران در چه مرتبه اي از جهان قرار دارد؟

من حرفي از ادبيات كلاسيك نمي زنم كه فردوسي، خيام، حافظ، نظامي، مولوي و يا سعدي همانقدر در دنيا مشهورند كه در ايران. اما ادبيات معاصر ما خيلي غريب مانده است، هم براي خودمان و هم براي دنيا. هدايت، چوبك، نيما، شاملو، ساعدي و فروغ فرخزاد هنوز در قد و قواره اي كه هستند شناخته نشده اند. به استثناي »صمد بهرنگي« كه آثارش جزو كلاسيك هاي جهاني محسوب مي شود و كودكان جهان و به تبع آن در مجامع ادبي و روشنفكرانه دنيا، نامي شايسته يافته است.

دلايل كشف نشدن شعرا و نويسندگان امروز ايراني در دنياي ادبيات نيز، بيشتر بر مي گردد به خود ما و اينكه نخواسته ايم كسي قدش بلندتر از ما باشد. مترجمان خوبي در ايران داريم كه در هر دو زبان فارسي و خارجي مي توانند و مي توانستند ترجمه كنند و اما اين كار را نكرده اند. معمولاً مردم هر زباني، خود مترجم شاهكارهاي ادبي كشور خود به زبانهاي ديگر بودند. اما اينجا، ديگران را به ما شناسانده اند و ما را به ديگران نه. حالا چرا، كاري ندارم. اما بيشتر اين مسائل بر مي گردد به اِعمالِ خط و خطوط هاي سياسي و قومي و نداشتن روحيه خودباوري و نيز بودن هيچگونه سياست حمايتي از طرف دولتها در مورد ادبيات مستقل. كساني چون غلامحسين ساعدي، سيمين دانشور، سيمين بهبهاني، منير و رواني پور، محمود دولت آبادي، هوشنگ گلشيري، رضا براهني، نصرت رحماني و حتي از جوانترها »ميترا داور« و »محمد بهارلو« سر و گردني بالاتر از آنهايي بودند و هستند كه صاحب »پوليتزر« و »نوبل« شده اند و يا كانديداي آن جوايز.

يك شاعر و يك نويسنده خوب (از ديد شما) بايد داراي چه ويژگي هايي باشد؟

از نظر من شاعر و نويسنده خوب كسي نيست كه حتماً بايد مثل من فكر كند و يا كه از نظر اخلاقي و معيارهاي ارزشي و حريم خصوصي زندگي، لكه سياهي تو كارنامه اش نباشد. چرا كه ارزشها نسبي اند و از جامعه اي به جامعه اي ديگر و همپاي زمان فرق مي كنند. نويسنده و شاعر خوب كسي است كه با بهره گيري از زبان زنده عصر خود، به كشف لحظه هايي از زندگي، عواطف و احساسات انساني نائل شود كه در مردمان عصر خود و اعصاري كه هنوز نيامده اند با سبك و سياق خاص خود يك حس قوي از همذات پنداري، پويائي و نوستالژي فردي و گروهي ايجاد كند.

هنرمندان پرسنلي، سفارش بگير و مصلحتي نويس، شبه هنرمنداني اند كه هميشه يك جنين ناقص اند و تولدي هم اگر داشته باشند، تا ويلچر را از آنها بگيري، حركتي نمي كنند. نويسنده و شاعر خوب كسي است كه بعد از مرگش نيز، زنده باشد و خلاقيتش تأثيرگذار.

شما به شاعران و نويسندگان جوان احترام خاصي مي گذاريد و اين برايم جالب است دليل اين كار شما چيست؟

توجه من به ادبيات، غير از مطالعه كتاب از طريق سايت ها و وبلاگ ها نيز هست. در وب سايت ها نيز اكثريت با جوانهاست و آثارشان را كه حوصله كنم مي خوانم. بعضي از جوانها فوق العاده اند، چه در نثر و چه در شعر. موانع و محدوديت هاي نشر و پخش كتاب را نيز مي دانم و همچنين هم سوداگري ها، حب و بغض ها و رفاقت بازي هاي رايج در بازار كتاب را. لذا آثار تني چند از جوانان را خيلي شاخص ديده ام و در حد شناخت و شعورم، به تشويق آنها كوشيده ام. شايد كمي هم بر مي گردد به شغل معلمي و شايد هم عشق و من به ادبيات متعهد، مدرن و مستقل. البته تعهد در ادبيات، با تعريف هاي من ادبياتيست انسان مدار و نه ايدئولوژيك، چه چپ و چه راست.

اگر حرف نگفته اي داريد بفرماييد.

حرف نگفته كه هميشه هست اما، از اينكه جوانهاي فرهيخته اي چون شما به آثار من توجه دارند واقعا خوشحالم.