دوهفته نامه دارالصفا

صبر؛ راه نجات از مصائب

يا ايها الذين آمنوا اصبروا، اي كسانيكه ايمان آورده ايد، صبور باشيد. (آل عمران ـ200)

مطابق روايتي كه اميرالمؤمنين علي(ع) از رسول اكرم(ص) نقل فرموده، صبر بر سه قسم است: صبر در معصيت، صبر بر طاعت و صبر در مصيبت.

قرآن كريم در آيات فراواني از صبر بر مصيبت سخن به ميان آورده و صابران در مصائب را از متواضعان و تسليم شوندگان در برابر حق، معرفي كرده است:

فروتنان را بشارت ده، همان كساني كه چون نام خداوند برده شود، دلهايشان بترسد و بر مصائب و حوادث صبر كنند و نماز به پا دارند...« (حج ـ34 و35)

همچنين بي صبران و كم طاقتان در رويارويي با مصيبتها را از كساني مي داند كه اسلام و ايمانشان زباني است، نه قلبي، بندگي شان سطحي است و عمق ندارد. اين گروه به تعبير قرآن، گرفتار خسران دنيا و آخرت مي شوند:

»از ميان مردم كسي است كه خدا را تنها به زبان مي پرستند، همين كه خيري به او برسد، اطمينان خاطر پيدا مي كند، اما اگر مصيبتي به او برسد، دگرگون مي شود، چنين كسي در دنيا و آخرت زيانكار است.« (حج ـ11)

در منطق قرآن، راه نجات از مصائب، صبر است نه بي قراري، چنانكه مي فرمايد: (ما بطور حتم همگي شما را با خوف و يا گرسنگي و يا نقص اموال و جانها و بهره ها، مي آزمائيم و تو اي پيامبر صابران را بشارت ده يعني آنهايي را كه وقتي مصيبتي به ايشان برسد مي گويند ما از خدائيم و به سوي او بازخواهيم گشت. اينان مشمول درود و رحمتي از پروردگارشان هستند و اينان هدايت يافته گانند). (بقره ـ157)

از رواياتي كه بر اهميت صبر در مواجهه با گرفتاري ها دلالت دارد، حديثي است كه از امام صادق يا امام باقر(ع) (به ترديد راوي) نقل شده: »من لا يعدالصبر لنوائب الدهر يعجز«.

(هر كس براي رويارويي با سختي ها و بلاهاي روزگار، صبر را آماده نكند، در مي ماند).

مردم در برخورد با مشكلات و مصيبتها، به چند گروه تقسيم مي شوند:

1ـ برخي از مردم آنچنان كم تحمل هستند كه با بروز مشكل و رخداد حوادث، زبان به شكايت گشوده، نسبت به قضا و قدر الهي معترض هستند. قرآن كريم درباره اين افراد مي فرمايد: »ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعاً» انسان مخلوقي سخت حريص و بي صبر است و چون شر و زياني به او رسد، جزع و بيقراري مي كند.

همچنين در وصف اين افراد مي فرمايد:

»هرگاه آدمي به رنج و زياني درافتد، همان لحظه به هر حالت كه باشد، نشسته يا خفته يا ايستاده، فوري ما را به دعا مي خواند، آنگاه كه رنج و زيانش برطرف شود، باز به حال غفلت و غرور چنان باز مي گردد كه گويا هيچ ما را براي رفع ضرر و رنج خود نخوانده است.« (يونس ـ14)

2ـ گروهي از مردم نيز هنگام مواجه شدن با بلا و مصيبت، راه صبر و شكيبايي در پيش مي گيرند و نزد اين و آن شكايت نمي برند. خداوند متعال به پيامبر خاتم(ص) امر مي فرمايد كه در برابر منكران قيامت و لجاجت آنها، صبر جميل پيش گيرد: واصبر صبراً جميلاً. (معارج ـ5)

امام باقر(ع) در پاسخ به سؤال جابر در خصوص معناي صبر جميل، فرمودند: ذلك صبر ليس فيه شكوي الي الناس. صبري است كه در آن شكايت به مردم نشود.

3ـ عده اي نيز افزودن بر صبر و پايداري در برابر سختي ها و رضايت نسبت به قضا و قدر الهي، حمد و سپاس خدا را به جاي مي آورند. امام صادق(ع) درباره سيره و رفتار رسول اكرم(ص)، در برخورد با مشكلات و مصائب، مي فرمايد: »كان رسول ا... اذا ورد عليه امر يسره، قال الحمدا... علي هذه النعمه و اذا ورد عليه امر يغتم به، قال: الحمدا... علي كل حال«؛ سيره رسول خدا اين بود كه هرگاه امري شادمانش مي ساخت، مي فرمود: خدا را شكر بر اين نعمت و چون اتفاقي مي افتاد كه اندوهگينش مي نمود، مي فرمود: خدا را شكر در هر حال، چه در حال شادي و چه در حال اندوه. (اصول كافي)