دوهفته نامه دارالصفا

"فضيلت صبر و اقسام آن"

جليل لباسدوخت

" واصبر فان الله لا يضيع اجر المحسنين" (سوره هود ـ 115)

" شكيبائي پيشه كن، براستي خداوند پاداش نيكوكاران را هرگز ضايع نيم كند"

در را ه رسيدن به هر مقصدي دو شرط اساسي لازم است:

1ـ حركت به سوي آن مقصد

2ـ تحمل شدائد و سختي هاي بين راه

نماز، حركت به سوي خدا و صبر مقاومت در مقابل مشكلات راه و كوشش براي رفع موانع از سر راه است.

اخلاق رذيله از حرص و كبر و بخل و حسد تمايلات بي قيد و بند نفساني از حبّ مال و مقام و آوازه و شهرت از موانع بسيار بزرگ سر راه نماز و حركت به سوي خداست! آن كس كه توانست اين موانع را از سر راه بردارد و پيش برود، او محسن و نيكوكار واقعي است و خدا هم وعده داده كه:

. . . ان الله لا يضيع اجر المحسنين.

اقسام صبر:

الف: صبر در مصيبت

ب: صبر بر طاعت

ج: صبر از معصيت

الف) صبر در مصيبت

"صبر" اقسام متعدد دارد، صبر در مصيبت ها و حوادث تلخ و دردآور؛ يعني آدمي شكيبا باشد و نسبت به تقديرات حكيمانه حضرت حق اظهار نارضايتي ننمايد، بلكه در عين تلخي، آن جرعه را ننوشد تا شيريني بشارت خدا را در ذائقه جان خود بچشد كه فرموده است:

. . . و بشر الصابرين. الذين اذا اصابتهم نصيبته قالوا انا لله و انا اليه راجعون.

" بشارت ده به صابرين، آنان كه وقتي مصيبتي به آنها برسد؛ مي گويند: ما از آن خدائيم و به سوي خدا باز مي گرديم."

اين حالت صبر است كه وقتي ارتقا يافت به مقام رضا مي رسد. در اين مرحله ديگر احساس تلخي از آن حادثه نمي كند. از اين مرحله هم كه بالا رفت قدم به وادي محبت مي گذارد. در اين وادي است كه نه تنها احساس تلخي نمي كند بلكه (از آن جهت كه آن ر افرستاده محبوب مي بيند) از تماس با آن لذت مي برد و شيرين كام مي گردد و با شيفتگي خاصي اين چنين زمزمه مي كند:

در بلا هم مي چشم لذات او / مات اويم مات اويم مات او

عاشقم بر قهر و بر لطفش به جدّ / اي عجب! من عاشق اين هر دو ضدّ

البته توقع نيل به اين مقامات عاليه از امثال ما با اين شرايط خاص روحي كه داريم توقعي نابجاست ولي نازل ترين درجه آن كه صبر بر تلخي ها و تحمل دشواري هاست ،از لوازم مرتبه پايين از ايمان است كه انسان مومن به خدا و حكمت خدا بايد آن را داشته باشد و از پيش آمدن حوادث ناگوار اظهار جزع نكند و زبان به شكايت نگشايد كه اي روزگار غدّار، اي چرخ كجمدار، اي خدا! ببين با من چه مي كني؟! آن بي نماز بي بند و بار را غرق در نعمت و ثروت كرده اي اما چه بلاها كه بر سر اين بدبخت نمازخوان روزه بگير ريخته اي؟! اين بي صبري و گله گذاري ها از خدا با پايين ترين مرتبه از ايمان نيز سازگار نيم باشد!!

ب) صبر بر طاعت

قسم ديگر از صبر، صبر بر طاعت از اعمال بدني و انفاقات مالي است كه مستلزم دل كندن از بسياري از خواسته هاي دل و مشتهيات آن است.

ج) صبر از معصيت

قسم، بالا صبر، صبر از معصيت و خودداري از ارتكاب گناه است ك هبه مراتب دشوارتر از دو قسم اولي است و مظهر بسيار روشن حب خدا و زير پا نهادن اهواي ضد خداست.

در سوره يوسف رمز ارتقاي روحي حضرت يوسف صديق (ع) از زبان خود وي اين چنين نشان داده شده است:

. . . انه من يتق و يصبر فان الله لا يضيع اجر المحسنين

(هر كه راه تقوا را بپيمايد، در زمره محسنين قرار مي گيرد و خدا [هم وعده كرده كه] اجر محسنين را ضايع نيم گرداند.)

در دو آيه مورد بحث امروز نيز مي بينيم كه نماز و صبر در كنار هم قرار گرفته اند و فرموده است:

(و اقم الصلاه . . . للذاكرين . . . . و اصبر . . . . .)

نماز پرواز و معراج است و حركت به سوي خدا. صبر هم دست و پنجه نرم كردن با دشواري ها و دندان رو جگر نهادن به هنگام هجوم مصيبت ها و پيش آمدن صحنه هاي فريبنده و لذت بخش معصيت هاست تا موانع از سر راه نماز و معراج و پرواز ب هسوي خدا بر طرف گردد و آدمي به مقام قرب خدا كه هدف اصلي از خلقت اوست نائل شود.